SARIBAL TMO’nun hububat alım fiyat ve politikalarını değerlendirdi

CHP Bursa Milletvekili Orhan SARIBAL TMO’nun hububat alım fiyat ve politikalarını değerlendirdi:

TMO’NUN RANDEVU SİSTEMİ KAPLUMBAĞA HIZIYLA ÇALIŞIYOR

Ülkemiz, gen merkezi olduğu buğdayda büyük bir çeşitlilik ve zenginliğe sahiptir. Ancak buğday üretiminin yüzde 78’i kuru tarım alanlarında yapılmakta olup; verim dünya ortalamasının altında kalmaktadır.
Buğday, Türkiye’nin hemen her bölgesinde yetiştirilmekte olup, tarla ürünleri içerisinde ilk sırada yer almaktadır. Özellikle İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaygın olarak üretilmekte, 2022 yılı itibariyle ekim alanlarının yarısından fazlası bu iki bölgede bulunmaktadır. Üretimde ilk üç sırayı ise Konya, Şanlıurfa ve Ankara almaktadır.
TÜİK, 2023 yılında üretimin geçen yıla göre yüzde 3,8 artışla 20,5 milyon ton olarak gerçekleşeceğini açıkladı. Son 30 yılda Türkiye’nin nüfusu yüzde 50 oranında artmasına rağmen buğday üretimi 20 milyon ton civarında sabitlendi; Türkiye ürettiğinin yarısından fazla buğday ithal eder hale geldi.

TÜİK verilerine göre Türkiye’nin yurt içi buğday kullanımı 19 milyon ton civarındadır. 2021 hasat döneminde üretimin yaklaşık 17,7 milyon ton olmasına karşılık, 2021 piyasa yılında (1 Haziran 2021-31 Mayıs 2022) 9,4 milyon ton buğday ithalatı yapılmıştır. 2022 hasat dönemindeki üretim 19,8 milyon ton, piyasa yılındaki (1 Haziran 2022-31 Mayıs 2023) ithalat ise 12 milyon ton olmuştur.
AKP’nin 21 yıllık iktidarında (2003-2023) buğday ithalatında rekorlar kırılmış; yapılan toplam 96 milyon tonluk ithalat karşılığında 26,7 milyar dolar ödenmiştir. 2023 yılı itibariyle ithalatın yüzde 70’i Rusya Federasyonu’ndan yüzde 28’i ise Ukrayna’dan yapılmıştır.
6 Haziran 2023 tarihinde Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ekmeklik buğday ve diğer hububatta alım fiyatlarını açıkladı. Önceki yıl 1.000 TL alım primi dahil ton başına 7.450 TL olan ekmeklik buğday alım fiyatı, bu yıl prim dahil 9.250 TL olarak ilan edildi. Alım fiyatlarındaki artış yüzde 24,2’de kaldı. Oysa TÜİK’e göre 2023 yılı Mayıs ayında Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 39,6 ve on iki aylık ortalamalara göre %63,7’ye ulaşmıştı. Dolayısıyla açıklanan alım fiyatı enflasyonun çok altında kaldı.

Başta TMO Genel Müdürü olmak üzere bazı çevreler açıklanan fiyatların dünya fiyatlarının üzerinde olduğunu belirtiyorlar. Bu çevreler ülkeler ve bölgeler arasında ve kuru-sulu üretim şartlarında maliyetin çok farklı olduğu dikkate almamaktadır. Öte yandan kişi başı tarımsal hasıla dikkate alındığında Türkiye dünyada mazot, gübre, ilaç gibi tarım girdilerinin en pahalı kullanıldığı ülkelerden birisidir.
31 Aralık 2022 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile 30 Nisan 2023 tarihine kadar hububat ithalatında gümrük vergisi sıfırlanmıştı. Resmi Gazete’de yayımlanan yeni bir kararla hasat öncesi 1 Mayıs 2023 tarihinden itibaren hububatta gümrük vergisi yüzde 130’a yükseltildi.

Hasat öncesi 1 Mayıs 2023 tarihine kadar gümrük vergisi sıfır olduğu için çok yoğun ithalat gerçekleşti. Örneğin 2022 yılının ilk beş ayında (Ocak-Mayıs 2002) 3,1 milyon ton olan buğday ithalatı, 2023 yılının aynı döneminde 6,2 milyon tona ulaşmıştır. Bu nedenle gerek TMO’nun gerekse özel sektörün depoları hemen hemen dolu olduğu belirtiliyor. Öte yandan TMO’nun un regülasyonu kapsamında sanayicilere düşük fiyatla buğday satışı da hasada kadar devam etmiştir.

TMO ürün bedeli ödemelerinin, ürünün teslimini izleyen 30 gün içerisinde yapılacağını açıklamıştır. Ülkenin değişik yörelerindeki üreticiler, TMO alım merkezlerindeki randevu sisteminin kendilerini beklettiğini, randevu taleplerinin geri çevrildiğini, adeta tüccara yönlendirildiklerini belirterek, feryat etmektedirler. Çiftçilerimiz, TMO’nun Ekmeklik Buğday için açıkladığı fiyatın alım primi hariç ton başına 8.250 TL olmasına rağmen, özel sektörün kendilerine 6.000 TL civarında bir fiyat dayattığını belirtmektedirler.

TMO Genel Müdürü 14 Haziran 2023 tarihinde yaptığı açıklamada “Çiftçilerin acele etmemesini, ürünlerini ucuza satmamasını” istemiştir. TMO bu beyanında samimi ise; gerekirse çiftçinin elindeki ürünün tamamını almalı, randevuları daha erken tarihe vermeli, yaptığı alımları hızlandırmalı, ürün bedellerini daha kısa sürede ödemelidir. Bunun yanı sıra öncelikle çiftçilerin üretim maliyetlerinin düşürülmesi için tedbirler alınmalı, TMO ithalat ofisi gibi değil, çiftçileri destekleyen ve piyasayı regüle eden bir yapıya kavuşturulmalıdır.

Öte yandan TMO, un piyasalarındaki dengeyi muhafaza etmek için 21 ay önce “Un regülasyon çalışması” başlatmış ve bu kapsamda elindeki buğday stoklarını un sanayicilerine makul bir fiyatla satmıştır. Ancak un regülasyon uygulaması Mayıs ayı sonu itibariyle fiilen sonlandırılmış, bu konudaki resmi açıklama ise 21 Haziran 2023 tarihinde yapılmıştır. Basında söz konusu uygulamanın sona ermesiyle un fiyatlarının yüzde 50, ekmek fiyatlarının yüzde 30 civarında arttığına dair haberler çıkmaktadır. Buğday ve ürünleri insanlarımızın beslenmesinde çok önemli bir yere sahiptir. O nedenle iktidar halkımızın ekmeğe daha ucuz ulaşabilmesi için gerekli tedbirleri almalıdır.

Bölgelere Göre Buğday Ekim Alanları (2022 Yılı)
Bölgeler Ekiliş Alanı
(Milyon dekar) Bölgenin Payı
(%)
İç Anadolu 23,7 36
Güneydoğu Anadolu 10,1 15
Marmara 7,3 11
Karadeniz 6,9 10
Doğu Anadolu 6,3 10
Akdeniz 6,1 9
Ege 5,9 9
Toplam 66,3 100

İllere Göre Buğday Üretimi (2022 Yılı)
Sıra İller Üretim (Ton) İlin Payı (%)
1 Konya 1.929.537 9,8
2 Şanlıurfa 1.007.891 5,1
3 Ankara 896.418 4,5
4 Tekirdağ 811.950 4,1
5 Diyarbakır 799.210 4,0
6 Mardin 744.182 3,8
7 Yozgat 669.114 3,4
8 Sivas 585.931 3,0
9 Çorum 561.391 2,8
10 Adana 544.186 2,8
Tüm iller 19.750.000 100,0

Yemeklik tane baklagillerin, birçok azgelişmiş ülkede düşük gelirli insanların gıda sorununun çözümünde önemli bir yeri bulunmaktadır. Bunlar içerisinde mercimek, içerdiği yüksek protein, vitamin ve minerallerden dolayı insanların beslenmesinde büyük öneme sahiptir. Mercimek Türkiye’de de pek çok ailenin günlük tüketimlerinde muhtelif şekillerde yer almaktadır. Dünyada en kaliteli ve lezzetli mercimek Türkiye’de üretilmektedir. Yapılan araştırmalara göre, Türkiye’de yetiştirilen mercimeklerde Kanada mercimeklerinden iki kat daha fazla demir bulunmaktadır.

FAO’nun yayınladığı son verilere göre Türkiye mercimek üretiminde Kanada, Hindistan ve Avustralya’nın ardından dünyada dördüncü sırada yer almaktadır. Bu ülkeler yaklaşık 5,6 milyon tonluk dünya mercimek üretiminin yüzde 75’ini karşılamaktadır.

Üretiminin yüzde 80’i kuru tarım alanlarında yapılmakta olan kırmızı mercimek, ağırlıklı olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, yeşil mercimek ise İç Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilmektedir. 2022 yılında 400 bin tonluk kırmızı mercimek üretiminin yüzde 36’sı Şanlıurfa, yüzde 33’ü ise Diyarbakır illerinde gerçekleştirilmiştir. TÜİK, 2023 yılında da üretimin geçen yıl olduğu gibi 400 bin ton olarak gerçekleşeceğini tahmin etmiştir.

AKP’nin 21 yıllık iktidarında (2003-2023) yıllık kırmızı mercimek üretimi ortalaması 380 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Oysa AKP iktidarından önceki 21 yılda (1982-2002) bu miktar 520 bin tondur. Bu iki dönem arasında üretimde yüzde 27’lik bir azalma olmuştur. Bu arada 1982 yılında nüfusun 46,7 milyon, 2023’te ise tahmini 86,4 milyon kişi olduğunu; 40 yılda nüfus artışının yüzde 85’i bulduğunu hatırlatmak gerekir.

AKP’nin 21 yıllık iktidarında mercimek ithalatında rekorlar kırılmış; yapılan toplam 6,1 milyon ton ithalat karşılığında 4,1 milyar dolar ödenmiştir. Öte yandan 2022 yılının tamamında 509 bin ton olan mercimek ithalatı 2023 yılın ilk beş ayında (Ocak-Mayıs) 447 bin tona ulaşmıştır.

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) 2022 yılı kabuklu kırmızı mercimek alım fiyatını 5 Temmuz 2022 tarihinde ton başına 14 bin TL olarak belirlemiş, 17 Ağustos 2022 tarihinde ton başına 15 bin TL olarak güncellemişti.

Bu yıl kuru tarım alanlarında kırmızı mercimek hasadına Mayıs ayının ilk haftasında başlanmış olup; ürünün yaklaşık yüzde 70’i hasat edilmiştir. Halen piyasada en kaliteli kırmızı mercimek fiyatı ton başına 13-14 bin TL civarında düşmüş olup, bu fiyat 2022 yılı seviyelerinde olup, çiftçi maliyetinin oldukça altındadır.

Kamunun fiyatlara müdahale etmemesi halinde mercimek üreticilerinin önümüzdeki sezon başka ürünlere kayması ve ithalat bağımlılığının daha da artması riski bulunmaktadır. Çiftçilerimizin alım fiyatı beklentileri ton başına 21-22 bin TL civarındadır. TMO, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Tarımsal girdi fiyat endeksindeki artışların yıllık yüzde 40 olduğu gerçeğini dikkate alarak, çiftçilerimizin mağdur olmaması için kırmızı mercimek alım fiyatını bir an önce açıklamalıdır.

Kırmızı Mercimek Ekim Alanları ve Üretimi (2022 Yılı)
İller Alan (Dekar) Payı (%) İller Üretim (Ton) Payı (%)
Şanlıurfa 1.349.231 45,0 Şanlıurfa 143.691 35,9
Diyarbakır 786.789 26,2 Diyarbakır 131.701 32,9
Batman 189.855 6,3 Batman 33.490 8,4
Mardin 174.435 5,8 Siirt 26.520 6,6
Siirt 135.510 4,5 Mardin 24.050 6,0
Şırnak 118.897 4,0 Şırnak 10.318 2,6
Tüm iller 2.998.118 100,0 Tüm iller 400.000 100,0